De Gereformeerde kerk van Woldendorp
Gepost door:Harm Hillinga | Datum: 21 februari 2023

De kerk in 1875. Ds. H.T. Hoeksema (1898-1933) Ds. T. Klein (1936-1945) Ds. S. Sijpkens 1824-1903 Ds. E. Weers (1812-1888) Ds. A. Vos (1946-1951) De bouw van de Gereformeerde kerk. Foto ingezonden door Pieter Vos..

De eerste Gereformeerde kerk
Op 20 juli 1845 wordt de Gereformeerde Kerk te Woldendorp geïnstitueerd. Aanvankelijk kerkt men in gehuurde ruimten, maar  intussen krijgt de kerk in 1859 steun van de Particuliere Synode Groningen voor kerkbouw. Pas op 15 augustus 1874 wordt het kerkgebouw van Woldendorp in gebruik genomen. In 1879 wordt de eerste predikant aan de gemeente verbonden. Het is ds. E. Weers (1812-1888), die daar tot 1886 heeft gestaan.

Tot de komst van ds. Weers zal er, wat het evangelisatiewerk betreft, net als in andere provincies, vermoedelijk gewerkt zijn door reizende colporteurs; letterlijk voorbijgangers. De kerk te Woldendorp is echter klein en zwak; geen wonder dat ook in 1884 gevraagd wordt om steun uit de provinciale Kas voor de Inwendige Zending, want de kosten van het predikantstraktement voor ds. Weers zijn haast niet te dragen.

“Om enigszins in de behoefte te voorzien is fl. 225 nodig”, zo legt ds. S. Sijpkens (1824-1903) van Delfzijl uit. De provinciale Deputaten voor Evangelisatie  gaan akkoord met de hulpvraag, zodat het jaar daarop dat verzoek via de Deputaten bij de Particuliere Synode op tafel komt Deze Deputaten verlenen steun omdat de predikant zich, volgens afspraak, ook gedurende een deel van zijn werktijd met het evangelisatiewerk bezighoudt. Door een sterfgeval en

door vertrek van gemeenteleden naar elders is er dat jaar fl. 100 minder binnengekomen om het traktement te kunnen bekostigen, zo deelt ds. Sijpkens mee. Niet de hele aanvraag van fl. 225 wordt goedgekeurd, maar er wordt fl. 150 toegezegd.

Ds. H.T. Hoeksema
Ruim twaalf jaar is de kerk vervolgens vacant, maar in 1898 wordt, nu in combinatie met Nieuwolda, ds. H.T. Hoeksema (1859-1955) beroepen, die er tot 1933 heeft gewerkt. Al die tijd ontvangt de kerk van Woldendorp daarvoor ondersteuning uit de provinciale Kas van de Inwendige Zending, onder de voorwaarde dat de predikant ook veel aandacht aan de evangelisatie zal gaan besteden, zowel in het dorp zelf als in de omgeving, zoals bijvoorbeeld in Termunten. Ds. Hoeksema heeft daar dan ook vele voetstappen staan.

In 1933 wordt de kerk van Woldendorp, door het vertrek van ds. Hoeksema, weer vacant. Juist in die tijd spreekt men in de vergaderingen van de Particuliere Synode over de noodzaak van evangelisatiewerk in het dorp Finsterwolde, ‘het aangewezen terrein voor evangelisatie’. 

Men is van plan voor dat dorp en voor het oosten van de provincie een vrijgestelde evangelisatiepredikant te beroepen. De classis verzoekt de Particuliere Synode bij de besluitvorming daarover rekening te houden met de kleine en financieel zwakke kerk van Woldendorp. Daar is voorlopig namelijk geen zicht op het beroepen van een eigen predikant, zo is een paar jaar eerder al vastgesteld.

Ds. T. Klein, van 1936 tot 1945
De oproep heeft succes, want in 1936 kan ds. T. Klein (1905-1978) met financiële steun van classis en provincie aan de kerk van Woldendorp verbonden worden. Hij blijft daar tot 1945. Met zijn komst komt het evangelisatiewerk uit de startblokken.

Ds. Klein is voor zover bekend de eerste die over zijn evangelisatiearbeid uitgebreid rapporteert aan de Particuliere Synode. De predikant heeft de leiding over ‘geregelde arbeid’ te Woldendorp en Termunten. Natuurlijk wordt de wekelijkse kerkdienst gehouden, en is in Woldendorp en Termunten een zondagsschool, wordt huisbezoek gedaan en wordt ook de lectuurverspreiding ter hand genomen. Bovendien wordt er catechisatie gegeven.

Zondagschool
Wat de zondagsschool betreft kan telkens gemeld worden dat deze ‘geregeld’ gehouden is. In 1936 vermeldt men echter wel dat “ten gevolge van de actie van hervormde zijde het getal kinderen (in Woldendorp) geslonken is van vijftig naar vierendertig. Van die vierendertig kinderen behoren de meesten tot de Gereformeerde Kerk”. Ook in Termunten heeft men ‘last’ van de hervormden. Daar is de zondagsschool begonnen met vijftien kinderen, maar deze moet in het seizoen 1937-1938 worden opgeheven. “Van hervormde zijde is men met een zondagsschool begonnen die alle kinderen tot zich heeft getrokken. In Woldendorp kan de zondagsschoolarbeid geregeld voortgaan”.

Gelukkig kan de zondagsschool in Termunten in de oorlog weer worden hervat, ondanks hernieuwde tegenwerking van hervormde zijde. “De hervormde predikant ziet de gereformeerde evangelisatie als het afbreken van de hervormde kerk”, zo schrijft ds. Klein. “Tegen onze evangelisatiesamenkomsten wordt soms openlijk van de hervormde kansel gewaarschuwd”.

Natuurlijk wordt ondanks alles ook de lectuurverspreiding ter hand genomen. In de jaren ’30 en ’40 worden wekelijks zo’n honderdvijftig exemplaren van het evangelisatieblad De Goede Tijding rondgebracht, waarvan vijfentwintig in Termunten en honderdvijfentwintig in Woldendorp. “In veel gezinnen is dit blad een welkome gast. Over het algemeen wordt het trouw gelezen. Ook wordt nog andere lectuur verspreid, namelijk (scheur-) kalenders, traktaatjes en kerst- en paasboodschappen. De arbeid lijkt niet ongezegend te zijn. Ongeveer dertig personen, vooral jongeren, tonen belangstelling te hebben voor Gods Woord”, zo schrijft ds. Klein in 1936. “De lectuur vindt bij de meesten waardering. Bij sommigen daarentegen gaat de evangelisatielectuur ongezien de snippermand in. Reden waarom men voor deze adressen andere heeft gezocht”. In het laatste oorlogsjaar kan men geen lectuur verspreiden: “deze verschijnt tegenwoordig niet”.

Seizoen 1936-1937
In het seizoen 1936-1937 wordt een begin gemaakt met het huisbezoek. “Bij niet weinigen treft men koude onverschilligheid aan en bij sommigen zelfs uitgesproken vijandschap. Bij anderen daarentegen ontdekt men oprechte belangstelling voor de dingen van Gods Koninkrijk. Menschenvrees weerhoudt echter sommigen om naar de kerk te gaan. Ook is een begin gemaakt met ziekenbezoek. Een zieke deelt mee dat hij na veel gebed zijn Borg en Middelaar gevonden heeft. Een jonge vrouw, reeds enkele jaren meelevend in het kerkelijk leven, doet belijdenis van haar geloof en wordt gedoopt”.

Seizoen 1937-1938
Over het kerkelijke jaar 1937-1938 kan ds. Klein vertellen dat hij “met meerderen contact verkregen heeft, door wie een vernieuwd bezoek zelfs op prijs wordt gesteld. Tot een bezoek aan het ‘fijne kerkje’ komt men echter niet makkelijk. Toch bezoeken elf jongens uit niet-gereformeerde gezinnen de catechisatie en de meesten van hen ook de kerkdiensten. Een vrouw die reeds meerdere jaren met het kerkelijk leven meeleeft komt tot belijdenis, terwijl drie van haar kinderen worden gedoopt. Ook haar andere kinderen leven getrouw mee”.

Foto boven: Interieur met kansel en kerkbanken.

Huissamenkomsten
Een jaar later: “We hebben contact gekregen met twee gezinnen, waarmee om de veertien dagen huissamenkomsten gehouden worden. Daar worden gedeelten uit de Bijbel besproken. Deze worden geregeld door vier personen bezocht. Pogingen worden gedaan om ook elders op soortgelijke wijze te werken. Een vrouw buiten de gemeente heeft een kamer daarvoor beschikbaar gesteld. Aan hen die vroeger op een of ander manier met de Gereformeerde Kerk in betrekking hebben gestaan, doch daarna door de wereld zijn afgetrokken, is deze winter bijzondere aandacht besteed. Bij enkelen komt eenige toenadering. De leden van de gemeente worden voortdurend op hun roeping tot evangeliseren gewezen”.

Foto boven: Interieur van de voormalige Gereformeerde kerk met kansel een Avondmaalstafel

Het leggen van de eerste steen door ds. A.. Vos van de Gereformeerde kerk te Woldendorp. op 28 mei 1949. Foto ingezonden door Pieter Vos..

Na de oorlog
In de jaren na de oorlog gaat de ondersteuning door de Particuliere Synode voort, variërend van fl.  70 tot fl. 125 per jaar. Tijdens de bevrijding van Delfzijl wordt de gereformeerde kerk van Woldendorp (evenals de hervormde kerk), in de as gelegd door oorlogshandelingen. Op 28 mei 1949 wordt de eerste steen van de nieuwe kerk gelegd, die op 6 december dat jaar al in gebruik genomen kon worden. Door de vernieling van de kerk wordt het evangelisatiewerk uiteraard stevig gehinderd.

“Tot februari 1950 wordt ons werk zeer bemoeilijkt omdat wij geen eigen kerkgebouw, noch eigen zaal hebben gehad tot het houden van evangelisatiesamenkomsten”, zo schrijft kandidaat A. Vos (1924-2004) in april 1950 aan de Synode (ds. Klein heeft op 25 november 1945 afscheid genomen). “Daarom hebben wij ons hierin zeer moeten beperken, al is er een filmmiddag en een filmavond gegeven van de Bijbel Kiosk Vereniging, waarop het werk van de evangelisatie wordt getoond, maar tevens een kort woord is gesproken naar aanleiding van het gebodene en de betekenis van Gods Woord voor het leven wordt geboodschapt. Op de middag is bij ons de gehele openbare school aanwezig. De kinderen hebben allen een tekst meegekregen”.

“ ’s Avonds”, zo gaat de brief verder, “is de opkomst minder geweest, al zijn er wel buitenkerkelijken gekomen. Het evangelisatiekoor Jubilate verleent medewerking. Vijf maal wordt straatprediking gehouden, waarbij de opkomst bevredigend is geweest.

Vooral de laatste keer, als niet alleen het zangkoor (zoals altijd) aanwezig is, maar ook het muziekkorps Laus Deo uit Wagenborgen. De belangstelling is dan enorm, vooral daar deze samenkomst huis aan huis door middel van folders bekend gemaakt is. Helaas zijn wij niet in staat dit werk te herhalen, daar het nog al enige kosten meebrengt, al vraagt Laus Deo alleen als vergoeding de reiskosten”.

De voormalige Gereformeerde kerk van zijingang en torentje op het midden van het dak.

Situering van de voormalige kerk in Woldendorp. Klik op de afbeelding voor een vergroting. Deze wordt in een nieuw venster/tabblad geopend.

De brief spreekt verder nog over de wekelijkse verspreiding van tweehonderd exemplaren van ‘De Goede Tijding’. “De mensen krijgen dit blad gratis, al willen velen er graag wel iets voor geven.

Het huisbezoek vindt steeds doorgang. Hierbij blijkt dat de mensen over het algemeen De Goede Tijding graag lezen en ontvangen. Enige buitenkerkelijken zijn al enige malen ter kerk geweest. In één gezin hebben wij een kinderbijbel van Anne de Vries gebracht, daar deze mensen die beter begrijpen. Het Oude Testament hebben wij nog niet ter beschikking gesteld, daar de kosten vrij hoog zijn”.

“Nu wij”, zo besluit de brief, “een eigen kerkgebouw plus zalen terug hebben, willen wij ook weer eens een evangelisatiebijeenkomst beleggen (…). De zondagsschool is door gebrek aan gebouwen geheel komen te vervallen. Heroprichting is moeilijk, daar de hervormde kerk alhier die taak van ons heeft overgenomen”.

Dit is meteen het laatste uitvoerige rapport dat de kerk van Woldendorp ‘in ruil voor’ de vergoeding uit de Provinciale Kas voor de Evangelisatie aan de Synode stuurt.

In korte rapportjes in de jaren ’70 komt het beeld naar voren dat de Elisabethbode verspreid wordt, interkerkelijke gesprekskringen zijn opgericht om nader contact te krijgen: ‘de samenwerking met de Nederlandse Hervormde Kerk is zeer goed’. Er worden dan verschillende gezamenlijke diensten per jaar gehouden.

Foto boven: De Gereformeerde kerk is afgebroken, het nieuwe dorpsplein is hier op de foto nog in ontwikkeling.

Dorpsplein
De Gereformeerde kerk van Woldendorp heeft aan de A.E. Gorterweg 26 te Woldendorp gestaan. De voormalige gereformeerde kerk in het Groningse Woldendorp is gesloopt. Er voor in de plaats komt een dorpsplein. De in 1949 in gebruik genomen en in 2006 aan P. Stapel verkochte gereformeerde kerk te Woldendorp is verkocht aan De Nederlandse Aardolie Maatschappij, de NAM, die het kerkgebouw  voor anderhalve ton van de vorige eigenaar heeft gekocht, heeft voor de kerk een sloopvergunning aangevraagd. De kerkmuren hellen over en het is momenteel gevaarlijk om er in te verkeren. Zou de kerk hersteld worden dan zouden de kosten 450.000 euro bedragen. Dat is geen optie. Het orgel is verhuisd naar de kerk van Peperga (Fr). Deze is echter in verval geraakt en is gesloopt 2e helft van mei 2018.

De plaats van de kerk kan volgens de vorige eigenaar Pieter Stapel – die er als muziekliefhebber ooit een cultuurpaleis van heeft willen maken, mooi een dorpsplein gaan vormen. ‘Zo leeft het gereformeerde verleden van het dorp toch voort, maar op een eigentijdse manier. Zo ontstaat een groen plein in het hart van het dorp’.

Het orgel verhuist na de sluiting van de kerk naar de kerk van Peperga (Fr) in de Ned. Hervormde kerk Sint Nicolaas.
Dit orgel is waarschijnlijk gemaakt door H. van der Molen uit Steenwijk.

Bronnen, referenties en literatuur